سهام در شرکت‌های سهامی
در شرکت‌های سهامی سرمایه شرکت به قطعات مساوی به نام سهم تقسیم می‌گردد. بنابراین در تعریف سهام می‌توان گفت: سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می‌باشد. ورقه سهم سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. مجموع ارزش (مبلغ اسمی) سهام، سرمایه شرکت را تشکیل می‌دهد و صاحب هر سهم سهامدار نامیده می‌شود.
از منظر لایحه اصلاحی قانون تجارت سهام به سهام بانام، بی‌نام و ممتاز تقسیم می‌شوند.
- سهم بانام: سهمی است که بر مالکیت شخص معینی دلالت می‌کند و نام و مشخصات صاحب سهم در ورقه سهم و در دفتر ثبت سهام شرکت درج می‌گردد. در موارد ذیل صدور سهام بانام الزامی است:
- مادامی که تمام مبلغ اسمی هر سهم بی‌نام پرداخت نشده باشد.
- سهامی که مدیران شرکت سهامی به عنوان وثیقه می‌سپارند و تا خاتمه مفاصاحساب دوره تصدی مدیران، غیر قابل انتقال می‌باشد.
- سهام محجورین و صغار به منظور حمایت از حقوق آن‌ها
- سهم بی‌نام: سهمی است که به صرف قبض و اقباض منتقل می‌گردد و ملک شخصی محسوب می‌گردد که آن را در تصرف و ید خویش دارد.
- سهام ممتاز: به سهامی اطلاق می‌شود که در مقایسه با سایر سهام از امتیاز و اولویت برخوردار باشد. این امتیازها می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:
- تخصیص سود بیشتر به سهام ممتاز
- پرداخت مبلغ اسمی سهام به سهامداران سهام ممتاز قبل از انحلال شرکت هنگامی که موضوع انحلال مطرح باشد.
- دارا بودن حق رأی بیشتر نسبت به هر ورقه سهم عادی
علاوه بر سهام مذکور که در قانون تجارت قید گردیده‌اند سایر انواع سهام عبارتند از: سهام نقدی و غیر نقدی، سهام انتفاعی و سهام مؤسس
- سهام نقدی: به سهامی اطلاق می‌شود که ارزش آن نقداً پرداخت شده باشد و یا بخشی از آن به صورت نقدی و بخش دیگر تعهد پرداخت شده باشد و سهام غیر نقدی نیز عبارت از سهامی است که قیمت آن در قالب آورده غیر نقدی شامل ساختمان، خودرو، ماشین آلات و نظایر آن تأمین شده باشد.
- سهم انتفاعی: به طور معمول در قبال امتیازی است که دولت به منظور انتقال صنایع به مناطق محروم یا انجام نوعی خدمت در مناطق خاص برای یک شرکت صادر می‌نماید و شرکت نیز متعهد است در پایان فعالیت، دارایی خود را به دولت واگذار نماید. در چنین حالتی شرکت منافع حاصله را به سهام انتفاعی تبدیل و به نسبت سهام سهامداران به آن‌ها تحویل می‌نماید. لازم به ذکر است سهامداران سهام غیرانتفاعی صرفاً در موقعی از سرمایه شرکت سهم خواهند برد که سرمایه دارندگان سهام کلاً پرداخت شده باشد.
- سهام مؤسس: مشتمل بر سهامی است که به لحاظ فعالیت هیأت مؤسس و ابتکار و خلاقیت آن‌ها بنا به تجویز اساسنامه به مؤسسین شرکت تعلق می‌گیرد. این نوع سهام به طور معمول از میزان سود بیشتری نسبت به سهام عادی برخوردار هستند. میزان سود بیشتر را نیز اساسنامه تعیین می‌کند.
از آن جا که در شرکت‌های سهامی، سرمایه شرکت وثیقه طلب طلبکاران است و شخصیت شرکا در آن اهمیت ندارد، لذا نقل و انتقال سهام در آن آزادانه است یعنی شریک می‌تواند هر زمان که بخواهد با انتقال سهام خود از شرکت خارج شود. بنابراین در شرکت‌های سهامی آزادی نقل و انتقال سهام مورد پذیرش قانونگذار قرار گرفته است؛ لکن با استناد به ماده 41 لایحه اصلاحی قانون تجارت در شرکت‌های سهامی خاص مجمع عمومی یا مدیران شرکت می‌توانند این آزادی را محدود نمایند و شروطی را برای انتقال سهام قرار دهند.
نقل و انتقال سهام مستلزم تنظیم سند رسمی نیست، لکن در مقررات قانونی تشریفاتی برای انتقال سهام با نام پیش‌بینی شده است. چنانچه این تشریفات در هنگام نقل و انتقال سهام رعایت نگردد، چنین نقل و انتقالی از نظر شرکت و اشخاص ثالث معتبر نمی‌باشد. در زمان نقل و انتقال سهام در شرکت‌های سهامی می‌بایست مالیات متعلقه پرداخت گردد.
دارنده سهم نسبت به سرمایه شرکت مالک دارایی شرکت نمی‌باشد بلکه نسبت به سهم خود از شرکت دارای حق می‌باشد که به موجب آن می‌تواند از منافع شرکت استفاده کرده و در مجامع عمومی حضور یافته و رأی دهد.
اوراق سهام باید متحد‌الشکل، چاپی و دارای شماره ترتیب بوده و به امضای حداقل دو نفر که به موجب مقررات اساسنامه تعیین می‌شوند، برسد. در ورقه سهم باید موارد ذیل قید گردد:
- نام شرکت و شماره ثبت شرکت
- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخته شده آن
- تعیین نوع سهام
- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخته شده آن به حروف و به عدد
- تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.
مادامی که تشریفات ثبت شرکت انجام نشده باشد شرکت نمی‌تواند نسبت به صدور و انتشار اوراق سهام اقدام نماید بلکه شرکت صرفاً می‌تواند پس از انجام مراحل ثبت و قبل از انتشار اوراق سهام، گواهینامه موقت سهام صادر و به افراد ذینفع تحویل نماید تا متعاقباً با اوراق سهام تعویض شوند. گواهینامه موقت سهام معرف تعداد، نوع سهام و مبلغ پرداخت شده آن می‌باشد. این گواهینامه در حکم ورقه سهم است، لکن در هر حال ظرف مدل یک سال پس از پرداخت تمامی مبلغ اسمی سهم باید ورقه سهم صادر و به صاحب سهم تسلیم و گواهینامه موقت سهم مسترد و ابطال گردد. همچنین تا زمانی که شرکت به ثبت نرسیده است صدور ورقه سهم یا گواهینامه موقت سهم ممنوع است. در صورت تخلف، امضاء کنندگان مسئول جبران خسارات به اشخاص ثالث خواهند بود.
مبلغ اسمی سهم همان مبلغ درج شده بر روی ورقه سهم است و در اوراق سهام منعکس است و می‌تواند با ارزش واقعی سهم که ملاک داد و ستد در بازار سهام یا بورس اوراق بهادار است متفاوت باشد. بدیهی است چنانچه عملکرد شرکت مثبت و سودآور باشد ارزش سهام آن بیش از مبلغ اسمی و در صورت عکس کم‌تر از مبلغ اسمی خواهد بود.