ودیعه یا عقد امانت

ودیعه به موجب قانون مدنی عقدی است که یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد، برای اینکه آن را به نحو رایگان نگهداری کند. از لحاظ قانونی کسی که مال را به دیگری می‌سپارد مودع و کسی که مال را به امانت دریافت می‌کند مستودع یا امین می‌نامند. اساس ماهیت ودیعه، نیابت گرفتن برای نگهداری مال است.

برای تحقق عقد ودیعه همانند سایر عقود دیگر ایجاب و قبول لازم است و برای تحقق این عقد قبول امین می‌تواند به نحو عملی حتی با فعل باشد؛ به عنوان مثال شخص (الف) به شخص (ب) ماشینش را به امانت می‌سپارد و امین، شخص (ب) با تحویل گرفتن کلید ماشین آن را به پارکینگ مناسبی انتقال می‌دهد، در این صورت عقد ودیعه محقق گردیده است.

اگر می‌خواهید مالی را به امین برای نگهداری رایگان بسپارید یا باید مالک آن مال باشید یا قائم مقام مالک باشید و یا از طرف مالک صراحتاً یا ضمناً مجاز به سپردن برای ودیعه باشید.

عقد ودیعه یک عقد جایز است؛ به این معنا که هر زمان مودع یا مستودع می‌تواند عقد ودیعه را بهم بزنند، یعنی مودع استرداد مال امانی را مطالبه کند و یا مستودع با اعلام به مودع، مال امانی را به وی مسترد کند.

یکی از شرایط اساسی برای صحت عقود و معاملات اهلیت طرفین است و اهلیت به معنای توانایی و شایستگی جهت دارا شدن حق و یا اجرای حق می‌باشد. در عقد ودیعه طرفین باید دارای اهلیت باشند؛ فلذا اگر شخصی مالی را از شخصی به عنوان ودیعه دریافت کند که اهلیت ندارد، باید مال را به ولی او مسترد کند و همچنین اگر مال در تصرف شخص امین ناقص یا تلف بشود، شخص امینی که از شخص فاقد اهلیت مال را دریافت کرده است، ضامن می‌باشد.

اگر به عنوان امین مالی را دریافت نمودید باید مال امانی را به نحوی که مالک مقرر نموده است، نگهداری کنید و اگر طریقی برای نگهداری از سوی مالک به شما اعلام نشده است، باید به نحو متعارف از مال نگهداری نمایید، در غیر این صورت مسئول جبران خسارات خواهید بود. به موجب قانون، امین مسئول تلف یا نقصان مالی که به او سپرده است نیست، مگر اینکه مرتکب تعدی یا تفریط بشود.

اگر شخصی مالی را به شما به عنوان امین بسپارد و بعد از مدتی به شما اعلام کند که مال امانی را مسترد نمایید و شما از استرداد مال امانی استنکاف نمایید، شما ضامن تلف و هر نقص و عیبی هستید که در مال امانی ایجاد شده است، حتی اگر عیب یا نقص مستند به فعل شما نباشد.

اگر مالی در یک بسته یا جعبه سر بسته به شما سپرده شود و شما آن را باز کنید، ضامن خسارات خواهید بود.

اگر مالی را به شخصی به عنوان امین سپرده‌اید و آن شخص فوت کرده باشد و وراث وی مال امانی را تلف کرده باشند، باید از عهده مثل یا قیمت آن برآیند، حتی اگر علمی نسبت به امانی بودن مال نداشته باشند.

هرگونه منافعی از مال امانی به وجود آید، متعلق به مالک مال خواهد بود و ارتباطی به امین نخواهد داشت.