عقود مزارعه و مساقات

مزارعه عقدی است که شخصی زمین خود را برای مدت معلوم به دیگری می‌دهد تا در آن زراعت کند و حاصل را تقسیم نمایند.

در عقد مزارعه سهم هر یک از مزارع و عامل باید به نحو مشاع تعیین گردد؛ مثل ربع، ثلث یا نصف و … . اگر به نحو دیگری تعیین گردد این عقد تابع مقررات مزارعه نخواهد بود، ولی باید دقت کنیم که عقد باطل نیست.

در عقد مزارعه ممکن است بذر یا عوامل متعلق به مزارع یا عامل باشد؛ در این صورت سهم مشاعی مطابق عرف خواهد بود.

در عقد مزارعه کسی که زمین را در اختیار عامل قرار می‌دهد، می‌تواند مالک زمین باشد، می‌تواند صرفاً مالک منافع باشد و یا با عناوینی چون ولایت حق تصرف در ملک را داشته باشد.

زمین باید برای کاشت محصولی که مد نظر هست قابلیت داشته باشد؛ هر چند نیاز به تحصیل آب داشته باشد و اگر زرع محتاج به عملیاتی از جمله حفر چاه یا نهر و یا … باشد و عامل در حین عقد جاهل به این موضوع باشد، حق فسخ معامله را خواهد داشت.

در عقد مزارعه طرفین نوع زرع را مشخص می‌نمایند، مگر اینکه بر حسب عرف منطقه مشخص بوده و یا عقد برای مطلق زراعت بوده باشد در حالت اخیر، عامل اختیار دارد هر نوع محصولی را کشت کند.

عقد مزارعه از جمله عقود لازم است و هر یک از مالک و زارع پایبند به مفاد آن هستند.

هرگاه زمین به واسطه فقدان آب یا علل دیگر از این قبیل از قابلیت انتفاع خارج گردد، عقد مزارعه خود به خود منفسخ می‌گردد.

اگر عقد مزارعه منعقد گردد و شخص ثالثی قبل از اینکه زمین به عامل تسلیم شود، ملک را غصب کند، عامل می‌تواند عقد مزارعه را فسخ کند، ولی اگر بعد از تسلیم زمین، غصب اتفاق افتد، عامل حق فسخ ندارد.

در عقد مزارعه با فوت طرفین عقد به هم نمی‌خورد؛ مگر اینکه مباشرت عامل شرط شده باشد که با فوت عامل عقد منفسخ می‌گردد.

در حالتی که کسی به مدت عمر خود مالک منافع زمینی بوده و آن را به مزارعه داده باشد، عقد مزارعه به فوت او منفسخ می‌گردد.

بعد از اینکه ثمره ظهور کرد، عامل مالک سهم خود می‌شود؛ ضمناً باید دقت کنیم اگر در مزارعه شرط شود تمام ثمره مال مزارع یا عامل باشد، عقد باطل است و اثری بر آن مترتب نیست.

اگر عامل زراعت نکند و مدت عقد مزارعه منقضی بشود، مزارع مستحق اجرت المثل می‌شود.

هرگاه مدت مزارعه منقضی بشود و اتفاقاً زرع نرسیده باشد، مزارع می‌تواند زراعت را ازاله کند یا آن را با اخذ اجرت المثل باقی بگذارد.

عامل می‌تواند برای زراعت اجیر بگیرد یا با دیگری شریک شود، ولی برای انتقال معامله یا زمین به دیگری، رضای مزارع نیاز است که باید رضایت وی اخذ گردد.

مالیات و عوارض زمین به عهده مالک است، مگر اینکه در زمان عقد به نحو دیگری تراضی نموده باشند.

در عقد مساقات بین صاحب درخت و امثال آن با عامل در مقابل سهمی مشاع از ثمره اعم از میوه و برگ گل و غیره عقد منعقد می‌گردد و صرفاً به معنای آبیاری نیست بلکه شامل کلیه عملیات نگهداری و غیره می‌باشد.