قسامه
قسامه از ریشه قسم و به معنای سوگند خوردن می‌باشد. قسامه یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت اعم از قتل و صدمات بدنی در قانون مجازات اسلامی ایران است. قسامه زمانی انجام میشود که برای دادگاه در اثبات قتل یا جراحات وارده لوث محقق شود. سوگند ممکن است از سوی مجنی‌علیه یا اولیای دم مقتول برای اثبات جنایت و یا از طرف متهم برای رفع اتهام از خود اقامه شود.
قانونگذار در ماده 160 قانون مجازات اسلامی اشعار می‌دارد: "ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی".
لوث به معنای وجود قرائن و اماراتی است که برای اثبات وقوع جرم کافی نباشد، لکن ظن قوی برای مقام قضایی ایجاد نماید؛ مثلاً اثبات حضور متهم در محل قتل همراه با کشف آثار جرم در ید وی. ماده 314 قانون مجازات اسلامی لوث را این گونه تعریف کرده است: "لوث عبارت از وجود قرائن و اماراتی است که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب از جانب متهم میشود".
ماده 315 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: "فقدان قرائن و امارات موجب ظن و صرف حضور فرد در محل وقوع جنایت، از مصادیق لوث محسوب نمیشود و او با ادای یک سوگند، تبرئه می‌گردد". بنابراین در این صورت اگر جنایت ارتکابی، قتل باشد دیه از بیت‌المال پرداخت می‌گردد.
ماده 321 قانون مجازات اسلامی بیان می‌نماید: "اگر مجنی‌علیه یا ولی دم فوت کند هر یک از وارثان متوفی، بدون نیاز به توافق دیگر ورثه متوفی یا دیگر اولیای دم، حق مطالبه یا اقامه قسامه را دارند". بنابراین هر یک از وراث مجنی‌علیه یا ولی دم می‌توانند قسامه را اقامه کنند و در این مورد نیازی نیست که همگی وراث موافق باشند و هر کدام از آنها می‌توانند به دادگاه مراجعه و تقاضای اقامه قسامه کنند.
علاوه بر اثبات وقوع جنایت توسط مرتکب، نوع جنایت هم از طریق قسامه قابل اثبات می‌باشد بدین معنا که اگر جنایتی اتفاق افتاده باشد، لکن عمدی یا غیر عمدی بودن آن مشخص نباشد، با قسامه می‌توان نوع جنایت را ثابت کرد.
برای اقامه قسامه رعایت نصاب مقرر در قانون مجازات اسلامی لازم و ضروری است. نصاب قسامه برای اثبات جرم قتل عمد یا دفع اتهام در قتل عمد، پنجاه نفر و در قتل شبه عمد یا خطای محض بیست و پنج نفر می‌باشد. ماده 455 قانون مجازات اسلامی در این خصوص اشعار می‌دارد: "قتل عمدی موجب دیه، به شرح مقرر در باب قصاص با قسم پنجاه مرد و قتل غیر عمدی با قسم بیست و پنج مرد، تنها در صورت حصول لوث و فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر، اثبات میشود".
علاوه بر قتل، جنایت‌های مادون نفس اعم از عمدی و غیر عمدی بر اعضا و منافع را نیز می‌توان با قسامه ثابت کرد. همچنین جنایاتی که سبب کبودی و سیاه‌شدگی می‌شوند و جنایات مستوجب ارش نیز با قسامه قابل اثبات است.
قانونگذار در ماده 456 قانون مجازات اسلامی نصاب قسم در جنایت بر اعضا را به شرح ذیل بیان نموده است:
در جنایتی که موجب دیه کامل است، شش قسم
در جنایتی که موجب پنج ششم دیه کامل است، پنج قسم
در جنایتی که موجب دو سوم دیه کامل است، چهار قسم
در جنایتی که موجب یک دوم دیه کامل است، سه قسم
در جنایتی که موجب یک سوم دیه کامل است، دو قسم
در جنایتی که موجب یک ششم دیه کامل یا کمتر از آن است، یک قسم
نکته مهم آنکه خود شاکی یا متهم اعم از این که زن یا مرد باشند، می‌توانند قسامه را اجرا نمایند؛ لکن در مورد بستگان باید گفت که قسم خورندگان باید از بستگان ذکور باشند. همچنین در جنایت بر نفس در صورتی که بستگان شاکی به حد نصاب نرسند، نمی‌توان با تکرار قسم جنایت را ثابت نمود، لکن در مورد متهم تکرار سوگند قابل پذیرش است؛ بدین معنا که اگر متهم بستگانی نداشته باشد یا بستگان وی حاضر به ادای سوگند نباشند، با تکرار سوگند از سوی خود متهم، رأی مبنی بر برائت وی صادر می‌گردد.
قانونگذار در ماده 327 قانون مجازات اسلامی بیان داشته است: "در فرض شرکت در قتل عمدی در صورتی که لوث در مورد همه مرتکبان ثابت شود، اقامه یک قسامه برای اثبات شرکت در جرم از سوی اولیای دم کفایت می‌کند و در صورت تعدد شکات، اقامه یک قسامه برای همه آنان کافی است".
باید دقت داشت که در قتل شاکی نمی‌تواند سوگند خود را تکرار کند، لکن در ضرب و جرح شاکی می‌تواند سوگند خود را تا جایی تکرار کند که به حد نصاب مقرر قانونی برسد.
لازم به ذکر است که قسامه در بزه ایراد ضرب و جرح عمدی، صرفاً جنبه خصوصی جرم یعنی حکم به پرداخت دیه یا ارش را ثابت می‌کند و با قسامه مجازات جرم یعنی قصاص عضو و تعزیر ثابت نمیشود. از همین روی ماده 456 قانون مجازات اسلامی اشعار داشته است: "در صورت اثبات جنایت بر عضو از طریق قسامه، صرفاً مجازات دیه قابل اعمال می‌باشد".
اجرای قسامه در دادگاه تشریفات خاصی دارد، به عنوان مثال ماده 317 قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر می‌دارد: "در صورت حصول لوث، نخست از متهم مطالبه دلیل بر نفی اتهام میشود. اگر دلیلی ارائه شود، نوبت به قسامه شاکی نمی‌‌رسد و متهم تبرئه می‌گردد. در غیر این صورت، با ثبوت لوث، شاکی می‌تواند اقامه قسامه کند یا از متهم درخواست قسامه نماید". نکته دیگر این است که برای اجرای قسامه حضور تمام قسم خورندگان در یک جلسه ضرورت ندارد و قسامه می‌تواند در چند جلسه برگزار شود. ادا کنندگان قسامه باید عاقل، بالغ، قاصد و مختار باشند تا اظهارات آنان معتبر شناخته شود. بنابراین قسامه صغار و مجانین قابل قبول نمی‌باشد.
ماده 346 قانون مجازات اسلامی اشعار داشته است: "اگر پس از صدور حکم، بطلان همه یا برخی از سوگندها ثابت شود مانند آنکه برخی از ادا کنندگان سوگند، از سوگندشان عدول کنند یا دروغ بودن سوگند یا سوگند بدون علم، برای دادگاه صادر کننده حکم ثابت شود، مورد از جهات اعاده دادرسی است".
آنچه در بالا در باب قسامه بیان گردید، صرفاً کلیاتی جهت آشنایی شما عزیزان با این شیوه اثباتی بود.
چنانچه نیاز به مشاوره بیشتر در این خصوص دارید؛ می‌توانید با وکلای تیم حقوقی سپنتا در ارتباط باشید.