محکومیت مؤثر کیفری
در صورتی که فردی به موجب رأی قطعی دادگاه مجرم شناخته و محکوم شود، دارای محکومیت قطعی کیفری گردیده و مراتب در پیشینه کیفری وی درج میشود، لکن همه محکومیت‌های قطعی کیفری در گواهی‌های صادره از مراجع مربوطه منعکس نمی‌شود و تنها در صورتی محکومیت قطعی کیفری در گواهی‌های صادره منعکس میشود که فرد محکوم به ارتکاب جرایمی شده باشد که قانون علاوه بر مجازات اصلی، برای مرتکب آن مجازات تبعی نیز در نظر گرفته باشد. به چنین محکومیتی محکومیت مؤثر کیفری گفته میشود.
مجازات تبعی به معنی محرومیت فرد از پاره‌ای از حقوق اجتماعی می‌باشد و بر خلاف مجازات اصلی در حکم دادگاه قید نمی‌شود و همان‌طور که از نامش پیدا است به تبع مجازات اصلی بر محکوم تحمیل می‌گردد. در نتیجه محکومیت به جرایمی که قانونگذار برای محکومین به آن مجازات تبعی در کنار مجازات اصلی در نظر گرفته است، محکومیت کیفری مؤثر است و تا مدت زمانی که قانون مقرر کرده است، این محکومیت‌ها در گواهی‌های صادره از مراجع مربوطه منعکس میشود. در واقع قانونگذار برای آن که مجرم پس از گذراندن مجازات خود بتواند به جامعه برگردد و در عین حال حقوق جامعه نیز حفظ شود، برای دسته‌ای مشخص از جرایم که مجازات آن‌ها نسبتاً شدید است، مجازاتی تبعی در نظر گرفته تا مجرمین پس از گذراندن آن بتوانند به عنوان فردی عادی به جامعه بازگردند و همچون سایر شهروندان مشغول کسب و کار شوند. محکومیت کیفری قطعی حتی اگر دربردارنده مجازات تبعی نباشد یعنی محکومیت کیفری مؤثر نباشد، مطابق تبصره 1 ماده 25 قانون مجازات اسلامی در پیشینه کیفری فرد درج خواهد شد و پیشینه کیفری افراد همواره در مرحله تعقیب، صدور کیفرخواست و نهایتاً تعیین مجازات مورد استناد و ملاحظه مقام‌های قضایی قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توان به طور خلاصه بیان نمود، محکومیت‌های کیفری مؤثر محکومیتی است که فرد را با مجازات تبعیِ محرومیت از حقوق اجتماعی به مدت مشخص مواجه سازد و اگر فردی محکومیت کیفری مؤثر نداشته باشد، محکومیت وی در گواهی‌های صادره منعکس نخواهد شد و بالطبع حقوق اجتماعی وی دچار خدشه نمی‌شود. اما اگر همان فرد مرتکب جرمی دیگر شود، محکومیت وی در پیشینه کیفری وی توسط مقامات قضایی قابل ملاحظه و استناد خواهد بود و ممکن است در شدت قرارهای تأمینی صادره از دادسرا یا میزان مجازات وی تأثیر داشته باشد. در نتیجه منظور از محکومیت کیفری غیر مؤثر، عدم تأثیر محکومیت در حقوق اجتماعی محکوم می‌باشد واین به معنای بی‌اثر بودن آن به طور کامل نمی‌باشد، به این وسیله ضمن آن که مقامات قضایی می‌توانند متهمین را بهتر بشناسند، مجازات متناسب‌تری به متهم داده میشود. در غالب موارد داشتن سوء‌پیشینه باعث تشدید مجازات میشود. طبق ماده 25 قانون مجازات اسلامی، مجازات تبعی صرفاً محرومیت از حقوق اجتماعی می‌باشد؛ این حقوق اجتماعی نیز محدود به مواردی است که قانونگذار آن را در ماده 26 قانون مجازات اسلامی ذکر کرده است که به شرح زیر می‌باشند:
داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا
عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیأت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهورپ
تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری
انتخاب شدن یا عضویت در انجمن‌ها، شوراها، احزاب و جمعیت‌ها به موجب قانون یا با رأی مردم
عضویت در هیأت‌های منصفه و امناء و شوراهای حل اختلاف
استخدام و یا اشتغال در کلیه دستگاههای حکومتی اعم از قوای سه‌گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آن‌ها صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری، شهرداری‌ها و مؤسسات مأمور به خدمات عمومی و دستگاههای مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آن‌ها
اشتغال به عنوان مدیر مسئول یا سردبیر رسانه‌های گروهی
مستخدمان دستگاههای حکومتی در صورت محرومیت از حقوق اجتماعی خواه به عنوان مجازات اصلی و خواه مجازات تکمیلی یا مجازات تبعی حسب مورد در مدت مقرر در حکم یا قانون، از خدمت منفصل می شوند.
هرکس به عنوان مجازات تبعی از حقوق اجتماعی محروم گردد، پس از گذشت مواعد مقرر در قانون اعاده حیثیت میشود و آثار تبعی محکومیت وی زائل می گردد، مگر در مورد بندهای (الف)، (ب) و (پ) مارالذکر که از حقوق مزبور به طور دائمی محروم میشود.
قانونگذار مبنای مجازات تبعی و محکومیت کیفری مؤثر را مجازات مندرج در حکم قطعی (مجازات اصلی) قرار داده است، یعنی طبق قانون محکومین به مجازات‌های مقرر در ماده 25 قانون مجازات اسلامی، مشمول مجازات تبعیِ محرومیت از حقوق اجتماعی خواهند بود و به مدت زمانی که این مجازات تبعی برقرار باشد، محکومیت آن‌ها در گواهی‌های صادره منعکس میشود.
در جرایم قابل گذشت، اگر گذشت شاکی پس از صدور حکم قطعی باعث توقف اجرای مجازات شود، مجازات تبعی نیز اعمال نخواهد شد و دیگر محکومیت فرد، محکومیت کیفری مؤثر به تعبیری که بیان گردید، نمی‌باشد.
مدت زمان مجازات تبعی، بر اساس مجازات اصلی محاسبه میشود و هر میزان مجازات اصلی از شدت کمتری برخوردار باشد، مجازات تبعی نیز کوتاه‌تر است. ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی در این خصوص اشعار می‌دارد: "محکومیت قطعی کیفری در جرایم عمدی، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر در این ماده محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌کند:
هفت سال در محکومیت به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی
سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی‌علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار
دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنیٌ‌علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج
تبصره ۱ ـ در غیر موارد فوق، مراتب محکومیت در پیشینه کیفری محکوم درج میشود، لکن در گواهی‌های صادره از مراجع ذی‌ربط منعکس نمی‌گردد، مگر به درخواست مراجع قضایی برای تعیین یا بازنگری در مجازات.
تبصره ۲ ـ در مورد جرایم قابل گذشت در صورتی که پس از صدور حکم قطعی با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، اجرای مجازات موقوف شود اثر تبعی آن نیز رفع میشود.
تبصره ۳ ـ در عفو و آزادی مشروط، اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت‌های فوق از زمان عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط رفع میشود. محکوم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می‌گردد".
واضح است که تأثیر محکومیت کیفری مؤثر، محدود به زمان‌های ذکر شده است؛ یعنی با پایان یافتن زمان‌های مارالذکر محکومیت کیفری فرد در گواهی‌های صادره منعکس نمی‌شود و از فرد اعاده حیثیت خواهد شد.
گروه حقوقی و داوری سپنتا کنار شماست تا از حقوق خویش آگاه شوید