اعاده دادرسی
اعاده دادرسی یکی از طرق فوق‌العاده رسیدگی به اعتراض از دادنامه قطعی است. اعاده دادرسی به معنای بازگشت مجدد رأی قبلی به دادگاه است تا حکم قطعی مجدداً مورد رسیدگی قرار گیرد.
اعاده دادرسی به دو نوع اعاده دادرسی کیفری و اعاده دادرسی حقوقی تقسیم می‌شود. موارد اعاده دادرسی کیفری در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری به صورت حصری بیان شده است و اگر حکم قطعی صادره شده مشمول این موارد باشد، می‌توان اقدام به اعاده دادرسی نمود.
در صورت درخواست اعاده دادرسی، پرونده به دیوان عالی کشور فرستاده می‌شود، دیوان عالی کشور در صورت وجود یکی از بندهای ذیل، پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه هم عرض ارسال می‌کند. به موجب ماده مارالذکر درخواست اعاده دادرسی در مورد احکام محکومیت قطعی دادگاه‌ها اعم از آن که حکم مذکور به اجرا گذاشته شده یا نشده باشد، در موارد زیر پذیرفته می‌شود:
- کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز گردد. به عبارت دیگر اگر کسی براساس رأی داگاه به اتهام قتل محکوم به قصاص بشود اما بعد از مدتی ثابت شود، مقتول زنده است، حکم قصاص برای متهم اجرا نخواهد شد.
- چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم بشوند و ارتکاب آن جرم به گونه‌ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد.
- شخصی به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی‌گناهی یکی از آنان احراز شود. مثلاً زمانی را در نظر بگیرید که دو نفر در دو دادگاه جداگانه بابت یک جرم محاکمه می‌شوند؛ در نهایت حکمی که برای هر کدام از آنها صادر می‌شود با هم در تعارض است، به طوری که تعارض آرای صادر شده موجب می‌شود، بی‌گناهی یکی از دو متهم ثابت شود.
- درباره شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر شود، به عبارت دیگر برای انجام یک جرم در دادگاه‌های مختلف احکام متفاوت صادر می‌شود.
- در دادگاه صالح ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان، مبنای حکم بوده است.
- پس از صدور حکم قطعی واقعه جدیدی حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی‌گناهی محکوم‌علیه یا عدم تقصیر وی باشد.
- عمل ارتکابی جرم نباشد و یا مجازات مورد حکم بیش از مجازات مقرر قانونی باشد.
علاوه بر موارد مندرج در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری قانونگذار اعاده دادرسی دیگری را به موجب ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی نموده و آن را در صلاحیت رئیس قوه قضایه قرار داده است. ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری اشعار می‌دارد: "در صورتی که رئیس قوه قضائیه رأی قطعی صادره از هر یک از مراجع قضایی را خلاف شرع بیّن تشخیص دهد، با تجویز اعاده دادرسی پرونده را به دیوان عالی کشور ارسال تا در شعبی خاص که توسط رئیس قوه قضائیه برای این امر تخصیص می‌یابد رسیدگی و رأی قطعی صادر نماید. شعب خاص مذکور مبنیاً بر خلاف شرع بیّن اعلام شده، رأی قطعی قبلی را نقض و رسیدگی مجدد اعم از شکلی و ماهوی به عمل می‌آورند و رأی مقتضی صادر می‌نمایند.
تبصره 1- آراء قطعی مراجع قضایی اعم از حقوقی و کیفری شامل احکام و قرارهای دیوان عالی کشور، سازمان قضایی نیروهای مسلح، دادگاه‌های تجدیدنظر و بدوی، دادسراها و شوراهای حل اختلاف می‌باشند.
تبصره 2- آراء شعب دیوان عالی کشور در باب تجویز اعاده دادرسی و نیز دستورهای موقت دادگاه‌ها اگر توسط رئیس قوه قضائیه خلاف شرع بیّن تشخیص داده شود، مشمول احکام این ماده خواهد بود.
تبصره 3- در صورتی که رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح و یا رئیس کل دادگستری استان در انجام وظایف قانونی خود رأی قطعی اعم از حقوقی یا کیفری را خلاف شرع بیّن تشخیص دهند، می‌توانند با ذکر مستندات از رئیس قوه قضائیه درخواست تجویز اعاده دادرسی نمایند. مفاد این تبصره فقط برای یک بار قابل اعمال است؛ مگر اینکه خلاف شرع بیّن آن به جهت دیگری باشد".
تنها سه گروه از افراد حق درخواست اعاده دادرسی دارند که شامل محکوم‌علیه یا وکیل یا نماینده قانونی او و در صورت فوت یا غیبت محکوم‌علیه، همسر و وراث قانونی و وصی او، دادستان کل کشور و دادستان مجری حکم می شود.
علاوه بر اصحاب دعوا به موجب ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر رئیس قوه قضائیه حکم قطعی صادره از مراجع قضایی را مخالف بین شرع تشخیص دهد، می‌تواند به دیوان عالی کشور دستور اعاده دادرسی بدهد. رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح و یا رئیس کل دادگستری استان نیز اگر در انجام وظایف قانونی خود رأی قطعی اعم از حقوقی یا کیفری را مخالف بین شرع تشخیص دهند، می‌توانند با ذکر مستندات از رئیس قوه قضائیه درخواست دستور اعاده دادرسی نمایند.
براساس ماده 476 قانون آیین دادرسی کیفری و سایر مواد مرتبط در خصوص مرجع اعاده، درخواست اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور تسلیم می‌شود و شعب خاصی در دیوان عالی کشور پرونده مورد نظر را بررسی می‌کنند. به موجب ماده 476 قانون آیین دادرسی کیفری، این شعب انطباق پرونده با یکی از موارد مندرج در ماده 474 را برسی می‌کنند و در صورت تطابق پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه هم عرض ارجاع می‌دهند و در صورت عدم تطابق، قرار رد اعاده دادرسی را صادر می‌نمایند. اگر رئیس قوه قضائیه دستور به اعاده دادرسی داده باشد، پرونده برای رسیدگی به شعب خاصی در دیوان عالی کشور که خود وی برای این موضوع در نظر گرفته است و به شعب تشخیص معروف می‌باشند، ارجاع داده می‌شود. سپس پرونده از لحاظ شکلی و ماهوی بررسی خواهد شد و رأی قطعی قبلی نقض و رأی مقتضی صادر می‌شود. اشخاصی که تقاضای اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری را در خصوص آرا قطعی دارند، باید از طریق رؤسای کل دادگستری استانهایی که رأی در محاکم آن استان قطعی شده است، آرا را پیگیری نمایند و اگر رأی از طریق محاکم نظامی قطعی شده باشد، باید از طریق رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح پیگیری شود.
برای پیمودن این راه از وکلای متخصص گروه حقوقی و داوری سپنتا کمک بگیرید.