گروه حقوقی و داوری سپنتا

آیا صدور رأی از دادگاه پایان ماجرا است؟ در مسیر پر پیچ و خم عدالت، تجدیدنظر یکی از آخرین ایستگاه‌های امید است. با توجه به اهمیت موضوع تجدیدنظرخواهی، در این مقاله تلاش گردیده است تا آرای قابل تجدیدنظر و روند تجدیدنظرخواهی توضیح داده شود. امید است پس از مطالعه این مقاله با کلیاتی در خصوص تجدیدنظرخواهی آشنا شوید.

به طور کلی می‌توان گفت آرایی که از دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور حقوقی صادر می‌گردند، قطعی هستند، مگر اینکه طبق قانون، قابل تجدیدنظرخواهی باشند. آراء دادگاه‌ها بهحکم و قرار تقسیم می‌شوند؛ درقانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی بعضی از احکام و برخی از قرارها قابلیت تجدیدنظرخواهی دارند. احکام قابل تجدیدنظر عبارتند از:

• دردعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن از سیصد هزار تومان بیشتر باشد.
• کلیه احکام در ارتباط بادعاوی غیر مالی
• حکم راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد.

در خصوص بعضی از احکام اساساً قابلیت تجدیدنظرخواهی وجود ندارد، مثلاً اگر در دعوایی مستند به اقرار یکی از طرفین، حکم صادر گردد؛ این حکم قابلیت تجدیدنظر ندارد و یا اگر حکم دادگاه مستند به رأی یک یا چند کارشناس باشد که طرفین دعوا رأی آنها را قاطع دعوا قرار داده باشند؛ در این صورت نیز حکم دادگاه قابل تجدیدنظر نیست.

قرارهای زیر نیز در صورتی قابل تجدیدنظر هستند که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد. این قرارها عبارتند از:

• قرار ابطال و یا رد دادخواست
• قرار رد دعوا یا عدم استماع دعوا
• قرار سقوط دعوا
• قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا

حق تجدیدنظرخواهی قابل اسقاط است. به عبارت دیگر یکی از راه‌های سقوط تجدیدنظرخواهی، توافق طرفین است؛ بدین معنا که طرفین با توافق کتبی حق تجدیدنظرخواهی خود را ساقط نمایند؛ در این صورت تجدیدنظرخواهی هیچ یک از طرفین مسموع نخواهد بود. لازم به ذکر است که توافق طرفین در خصوص صلاحیت دادگاه و قاضی صادر کننده رأی فاقد اثر می‌باشد.

در حوزه هر استان، یک دادگاه تجدیدنظر تشکیل می‌گردد که به تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه‌های بدوی رسیدگی می‌نماید.

مطابق قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، طرفین دعوا (خواهان یا خوانده) و یا وکلای ایشان و یا نمایندگان قانونی آنها حق تجدیدنظرخواهی دارند.

مهلت درخواست تجدیدنظرخواهی برای اصحاب دعوا اگر مقیم ایران باشند، بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مهلت واخواهی است. متقاضی تجدیدنظر باید دادخواست خود را ظرف مهلت مقرر به دفتر دادگاه صادر کننده رأی و یا دفتر شعبه اول دادگاه تجدیدنظر یا به دفتر بازداشتگاهی که در آن بازداشت می‌باشد، تسلیم نماید، البته در حال حاضر با توجه به راه‌اندازی سامانه عدل ایران، تجدیدنظرخواهی معمولاً به وسیله دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به صورت سیسمتی به دادگاه صادر کننده رأی بدوی ارسال می‌گردد. در صورتی که دادخواست تجدیدنظر در سامانه عدل ایران ثبت گردد، تاریخ تقدیم و شناسه رهگیری به صورت سیستمی برای درخواست دهنده ثبت و محفوظ می‌گردد. در حالتی که خارج از روند فوق دادخواست تجدیدنظر ثبت گردد، رسیدی مشتمل بر مشخصات کامل و تاریخ تقدیم به درخواست دهنده تحویل می‌گردد. در صورتی که دادخواست تجدیدنظرخواهی خارج از مهلت داده شود و یا در مهلت قانونی رفع نقص نگردد، دادگاه صادر کننده رأی بدوی، قرار رد تجدیدنظرخواهی را صادر می‌نماید. این قرار ظرف بیست روز قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان می‌باشد و رأی دادگاه تجدیدنظر در این خصوص قطعی می‌باشد. دادگاه باید ذیل رأی خود قابل تجدیدنظر بودن یا نبودن و مرجع تجدیدنظر را معین نماید. چنانچه دادگاه بدوی به اشتباه رأی خود را غیر قابل تجدیدنظر اعلام نمود، امکان تجدیدنظرخواهی وجود دارد؛ به عبارت دیگر توصیف اشتباه دادگاه بدوی از قطعی بودن یا قطعی نبودن رأی صادره تأثیری در مقررات قانونی ندارد.

در زمان ثبت دادخواست تجدیدنظرخواهی باید جهت و یا جهات مندرج در ماده 348 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی که به آنها جهات تجدیدنظرخواهی گفته می‌شود؛ مورد تصریح قرار گیرد، زیرا در صورت عدم بیان جهات قانونی ممکن است که دادخواست تجدیدنظرخواهی رد گردد.

جهات قانونی تجدیدنظرخواهی عبارتند از:

• ادعای عدم اعتبار مستندات ارائه شده به دادگاه
• ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود
• ادعای عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی
• ادعای عدم صلاحیت قاضی یا دادگاه صادر کننده رأی
• ادعای مخالف بودن رأی با موازین شرعی و یا مقررات قانونی.

اگر رأی مورد درخواست تجدیدنظر صرفاً اشتباهاتی مانند اعداد و ارقام، سهو قلم و ... داشته باشد؛ دادگاه تجدیدنظر ضمن اصلاح موارد فوق رأی را تأیید می‌نماید. اگر ایراد صلاحیت محلی و یا ذاتی وجود داشته باشد، دادگاه تجدیدنظر رأی را نقض و پرونده را به دادگاه صالح ارسال می‌نماید. اگر دادگاه بدوی قرار صادر نموده باشد و دادگاه تجدیدنظر مراتب تجدیدنظرخواهی را بپذیرد، قرار را نقض و پرونده را جهت رسیدگی ماهوی به دادگاه بدوی اعاده می‌نماید. در صورتی که دادگاه بدوی حکم صادر نموده و دادگاه تجدیدنظر، تجدیدنظرخواهی را بپذیرد؛ ضمن نقض حکم بدوی، حکم مقتضی و یا قرار صادر می‌نماید.

نکته بسیار مهم آن است که ادعای جدید در دادگاه تجدیدنظر مسموع نمی‌باشد، لکن دلیل جدید در مرحله تجدیدنظر پذیرفته می‌شود. همچنین امکان ثبت دادخواست جلب ثالث همزمان با ثبت دادخواست تجدیدنظر وجود دارد.