فرض کنید حکم محکومیت شما در پرونده‌ای صادر شده است، بدون اینکه در جریان رسیدگی حضور داشته باشید؛ آیا این پایان کار است؟ خیر، واخواهی آخرین روزنه دفاع شماست. در نظام دادرسی ایران، واخواهی ابزاری است برای بازگرداندن عدالت به مسیری که در اثر صدور حکم غیابی از آن فاصله گرفته است.


واخواهی چیست؟

اصل ترافعی بودن در رسیدگی‌های قضایی اقتضای آن را دارد که اصحاب دعوی (خواهان و خوانده) برای حضور در دادگاه و بیان اظهارات و دفاعیات خویش دعوت گردند. چنانچه علیرغم ابلاغ واقعی وقت رسیدگی به خوانده، ایشان در هیچ یک از جلسات دادرسی حاضر نگردد، وکیل معرفی ننماید و لایحه‌ای نیز در راستای دفاع از خویش به دادگاه ارسال ننماید، حکم صادره غیابی محسوب می‌گردد و خواهان بیست روز پس از ابلاغ فرصت دارد تا نسبت به آن اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نام دارد و پس از ثبت واخواهی موضوع در همان دادگاه صادر کننده حکم بدوی مجدداً مورد رسیدگی قضایی قرار می‌گیرد. ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی در این زمینه اشعار می‌دارد: "حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ‌ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به ‌طور کتبی نیز دفاع ننموده باشد یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد". منظور از ابلاغ واقعی، ابلاغ رای به شخص واخواه (محکوم‌علیه) است، در حالی که ابلاغ قانونی به معنای ارسال رأی به نشانی مندرج در دادخواست که توسط خواهان اعلام می‌گردد، است. ابلاغ از طریق سامانه ثنا به افراد در حکم ابلاغ واقعی است.


مستفاد از ماده 305 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی محکوم‌علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود. دادخواست واخواهی در دادگاه صادر کننده حکم غیابی قابل رسیدگی است. چنانچه رأی دادگاه غیابی بوده و محکوم‌علیه مجهول‌المکان باشد، مفاد رأی به وسیله آگهی در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار مرکز یا محلی با هزینه خواهان برای یک‌بار به محکوم‌علیه ابلاغ خواهد شد. تاریخ انتشار آگهی، تاریخ ابلاغ رأی محسوب می‌شود.


در صورتی که خواندگان متعدد باشند و فقط بعضی از آنان در جلسه دادگاه حاضر شوند یا لایحه دفاعیه تسلیم نمایند، دادگاه نسبت به دعوا مطروحه علیه کلیه خواندگان رسیدگی کرده سپس مبادرت به صدور رأی می‌نماید، رأی دادگاه نسبت به کسانی که در جلسات حاضر نشده و لایحه دفاعیه نداده‌اند یا اخطاریه، ابلاغ واقعی نشده باشد غیابی محسوب است.


مهلت واخواهی چقدر است؟

مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که مقیم کشور ایران هستند، بیست روز و برای کسانی که در خارج از کشور ایران اقامت دارند، دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود؛ مگر اینکه معترض به حکم ثابت نماید، عدم اقدام به واخواهی در این مهلت به دلیل عذر موجه بوده‌ است. در این صورت باید دلایل موجه بودن عذر خود را ضمن دادخواست واخواهی به دادگاه صادر کننده رأی اعلام نماید. اگر دادگاه این ادعا را موجه تشخیص دهد، قرار قبولی دادخواست واخواهی را صادر و اجرای حکم نیز متوقف می‌شود.


عذر موجه چیست؟

جهات عذر موجه عبارتند از:

  • مرضی که مانع از حرکت است.
  • فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد.
  • حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممکن نباشد.
  • توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم کرد.


چنانچه ابلاغ واقعی به شخص محکومٌ‌علیه میسر نباشد و ابلاغ قانونی به عمل آید، آن ابلاغ معتبر بوده و حکم غیابی پس از انقضاء مهلت قانونی و قطعی شدن به موقع اجراء گذارده خواهد شد. در صورتی که حکم ابلاغ واقعی نشده باشد و محکومٌ‌علیه مدعی عدم اطلاع از مفاد رأی باشد می‌تواند دادخواست واخواهی خویش را به دادگاه صادر کننده حکم غیابی تقدیم دارد. دادگاه بدواً خارج از نوبت در این مورد رسیدگی نموده و قرار رد یا قبول دادخواست واخواهی را صادر می‌نماید. به دلیل آنکه واخواهی اثر تعلیقی نسبت به اجرای مفاد حکم را دارد؛ قرار قبولی دادخواست واخواهی مانع اجرای حکم خواهد بود. واخواهی خارج از مهلت در شرایط خاص نیز بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی و رویه قضایی دارای اثر تعلیقی است، به عبارت دیگر تا زمانی که دادگاه عذر موجه را بررسی و تأیید کند، اجرای رأی غیابی متوقف می‌شود. این توقف به معنی تعلیق عملیات اجرایی رأی تا زمان رسیدگی به واخواهی است. در صورتی که دادگاه عذر موجه را بپذیرد، پرونده برای رسیدگی مجدد به واخواهی در نوبت قرار می‌گیرد و رأی غیابی ممکن است تغییر پیدا کند. بنابراین می‌توان گفت واخواهی خارج از مهلت می‌تواند باعث تعلیق اجرای رأی و بررسی مجدد پرونده شود، به شرط اینکه عذر موجهی برای تأخیر ارائه شده باشد و مورد تایید دادگاه قرار بگیرد. چنانچه حکم دادگاه به صورت غیابی به نفع خواهان دعوی صادر گردد؛ اجرای حکم غیابی منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تأمین متناسب از محکومٌ‌له خواهد بود، مگر اینکه دادنامه یا اجرائیه به محکومٌ‌علیه غایب ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نکرده باشد. مطابق ماده ۳۰۷ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی چنانچه محکوم‌علیه غایب پس از اجرای حکم، واخواهی نماید و در رسیدگی بعدی حکم به نفع او صادر شود، خواهان ملزم به جبران خسارت ناشی از اجرای حکم اولی به واخواه می‌باشد. رأی‌ای که پس از رسیدگی واخواهی صادر می‌شود فقط نسبت به واخواه و واخوانده مؤثر است و شامل کسی که واخواهی نکرده است، نخواهد شد مگر این که رأی صادره قابل تجزیه و تفکیک نباشد که در این صورت نسبت به کسانی که مشمول حکم غیابی بوده ولی واخواهی نکرده‌اند، نیز تسری خواهد داشت.



واخواهی فرصتی دوباره برای شنیده شدن صدای کسی است که در دور اول قضاوت سکوتش به اشتباه نادیده گرفته شده و صدایش به گوش قاضی نرسیده است. چنانچه از زمان تشکیل جلسات دادگاه مطلع نگردیده‌اید و در حال حاضر حکمی علیه شما صادر گردیده است، قبل از ثبت دادخواست واخواهی با وکلای متخصص در امور مدنی گروه حقوقی و داوری سپنتا مشورت نمایید، به خاطر داشته باشید مهلت شما برای ثبت دادخواست واخواهی محدود است؛ فرصت را از دست ندهید.