تصرف بدون حق تجاوزی است به مالکیت مشروع و دعوی خلع ید پاسخی است حقوقی به این تجاوز.


یکی از اموری که موجب ضمان قهری یا مسئولیت مدنی می‌‌گردد، غصب و آنچه در حکم غصب است، می‌باشد.


غصب چیست؟

غصب استیلاء بر حق غیر است به نحو عدوان. اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز هم در حکم غصب است. معمولاً در دعاوی ملکی یکی از اتفاقات رایج، غصب است که ممکن است از سوی شخصی غیر از شرکای ملک انجام شود و یا ممکن است توسط شرکای ملک مشاعی انجام شود.


خلع ید به چه معنا می‌باشد و تفاوت آن با خلع ید مشاعی چیست؟

خلع ید در دانش حقوقی ایران یک اصطلاح است که به‌ معنای خارج کردن شخص متصرف غیر قانونی و غاصب از یک ملک توسط مالک آن می‌‌باشد. به ‌طور مثال اگر همسایه دیوار به دیوار یک باغ، بخشی از زمین او را تصرف کرده باشد، به عنوان غاصب شناخته می‌‌شود و مالک می‌‌تواند برای آن قسمت از زمین و یا باغ خود دعوای خلع ید را طرح کند تا پس ‌از طی مراحل قانونی دادگاه حکم خلع ید را صادر کند. در حقیقت خلع ید به‌ معنای طرح دعوا می ‌باشد که در آن شخص متصرف غیر قانونی از ملک قانونی خارج می‌گردد. برای طرح دعوی خلع ید سه شرط مالک بودن خواهان، متصرف بودن خوانده و غیر مجاز بودن تصرف خوانده باید احراز گردد. عنوان دعوای خلع ید مشاعی زمانی مطرح می‌گردد که مالکیت ملکی بین دو یا چند نفر به نحو مشاعی باشد و یک یا چند نفر در سهم دیگران متصرف گردند که در این حالت اگر دیگران بخواهند ملک را از تصرف متصرف که غاصب تلقی می‌گردد، خارج نمایند باید در مراجع قضایی، اقدام به طرح دعوای خلع ید مشاعی نمایند. به عنوان مثال در نظر بگیرید که آقای (الف) که مالک ملک است، فوت کرده و آقایان (ب)، (ج)، (د)، خانم‌ها (ذ)، (ر) جزء ورثه هستند و مثلاً آقای (ج) به تنهایی در ملک مورث خود متصرف گردیده است؛ در این صورت هر یک از ورثه می‌توانند دعوای خلع ید مشاعی به طرفیت غاصب مطرح نمایند و علاوه بر اخراج وی از ملک، می‌توانند اجرت‌المثل ایامی که بدون اذن شرکاء در ملک متصرف بوده است، را نیز از وی مطالبه نمایند. حالت دیگر این است که مثلاً شخص (الف) مالک شش دانگ یک پلاک ثبتی است که حدود اربعه آن مشخص است و شخص (ب) اقدام به تصرف در ملک شخص (الف) می‌نماید؛ در اینجا شخص (الف) می‌بایست دعوای خلع ید علیه شخص (ب) مطرح نماید که علاوه بر اخراج وی از ملک می‌تواند اجرت‌المثل ایام تصرف را نیز از وی مطالبه و دریافت نماید.


معمولاً در دعوای خلع ید اعم از خلع ید مشاعی و خلع ید، برای تعیین اجرت‌المثل نیاز به نظر کارشناس رسمی دادگستری هست که دادگاه با تعیین کارشناس، میزان اجرت‌المثل ایام تصرف را تعیین و غاصب را محکوم به پرداخت آن می‌نماید.


توصیه می‌گردد دعوی خلع ید جدا از دعوی مطالبه اجرت‌المثل اقامه گردد، زیرا که دعوی مطالبه اجرت‌المثل به دلیل ارجاع امر به کارشناسی جهت تعیین میزان آن، غالباً دعوی زمانبری است، در حالی که دعوی خلع ید نیاز به زمان طولانی ندارد و سریع‌تر منجر به صدور حکم می‌گردد. بنابراین بهتر است مالک با طرح دعوی مستقل خلع ید، ملک را به تصرف خویش در آورد و همزمان یا متعاقباً به موجب دادخواست مستقل، اجرت‌المثل ایام تصرف را به طرفیت غاصب یا متصرف نیز مطالبه نماید.



سلب تصرف از مالک قانونی حقی نیست که نادیده گرفته شود. در صورت مواجهه با چنین شرایطی بهره‌گیری از حمایت قانون و همراهی مشاور حقوقی متخصص می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در احقاق حق داشته باشد.